«Бақытсыз Жамал» — Міржақып Дулатұлының 1910 жылы жарық көрген, қазақ әдебиетінде көркем прозалық үлгіде жазылған тұңғыш роман.
Міржақып осы шығармасы арқылы бұдан кейін жазылған Т.Жомартбаевтың «, С.Көбеевтің «Қалың мал», С.Торайғыровтың «Қамар сұлу», т.б. романдарына жол ашты. Бұлардың бәрі де сол кезектегі аса маңызды әлеуметтік мәселеге арналды. Қазақ ауылының тұрмысы жайында жазылды. Әйелдердің бас еркі, қоғамдағы жағдайы туралы баяндады.
«Бақытсыз Жамал» романының оқиғасына арқак болған мәселе де осы, ескі әдет-ғұрыптың тұтқыны болған қазақ қызының тағдыры. Сүйгеніне қосылып, бақытты өмір сүруді армандаған бойжеткеннің трагедиялық жолы.
Шығарма сол кезеңдегі қазақ даласының шынайы тыныс-тіршілігін көрсететін эпизодтан басталады.
... Жайлауға жаңа көшіп қонған ауыл. Саумалкөл маңына жағалай тігілген киіз үйлер. Бие байлап, қымыз сапырған жайма-шуақ ауыл адамдары. Қыстай араласа алмай, сағынысқан жұрт енді бірін-бірі қонаққа шақырып мәз. Үй жағалап қымыз ішкен жастар...
Осылайша жайбарақат жатқан ауылға патша ұлықтары келе жатқаны туралы хабар тарайды. Абыр-сабыр басталады. Ауыл сыртына үй тігіледі. Арнайы үйге келіп түскен екі ұлықты "ләббай, тақсыр" деп күткен ауылнайдың сөзінде де ерекше бір мақтаныш сезіледі.
Міржақып Дулатұлы осы шағын көріністі суреттеу арқылы өз заманының тұрмыс-жағдайын, адамдардың психологиясын дәлме-дел береді. Ауыл адамдарының өзара әңгімелерінен, ауылнай бастаған белсенділердің іс-әрекет, мінез-құлықтарынан жазушы мол сыр ұқтырады.
...Дәл осындай абыр-сабыр сәтте ауыл қазағы Сәрсенбайдын әйелі босанып, дүниеге қыз бала келгені туралы қуанышты хабар жетеді.
Дүниеге келген бұл сәби романның бас кейіпкері Жамал болатын. Табиғатынан зерек жаратылған Жамал молдадан ескіше, жаңаша оқып, хат таниды. Түрлі хисса-дастандарды көп оқиды. Бірқатарын жатқа да айтатын болады. Сөйтіп елдің көзіне түсіп, қыз айттырам деушілердің назарына ілігеді.
Жамал он бес жасқа келді. Сұлулық, ақыл, салтанат үшеуі бір-біріне муафиқ келіп, Жамал сол елдің қызының алды болды. Бұл айтылмыш артықшылығының үстіне сөзге бек ұста болып, өз ойынан шығарып өлең де жазатын болды. Олай-бұлай қалжыңмен сөйлескен бозбаланы сөйлетпейтін еді. Ел ішінде тілді бозбалалардың көзі түсе бастап, шет елдерге де "Сәрсенбайда бек көркем бір ақын қыз бар" деген лақап жайыла бастады.
Көркіне ақылы сай болып бойжеткен Жамалды Байжан деген бай баласы Жұманға айттырады. Қыз шешесінің қарсылығына қарамастан, Сәрсенбай болашақ құдасының байлығына қызығып, құдалыққа келіседі. Бірақ бай баласы топас, нашар болады. Жамал оны менсінбейді. Сөйтіп жүргенде бір тойда оқыған, мәдениетті, жаңаша киінген, сыпайы, әдепті Ғали деген жігітпен танысын, көңілдері жарасады. Арада біраз уақыт өтіп, қыздың Жұманға ұзатылар шағы туғанда, Жамал Ғалимен қол ұстасып қашып кетеді. Жастарды қудалау басталады. Сөйтіп жүргенде аяқ астынан Ғали ауырып қайтыс болады. Қайғыға батқан Жамал көп ұзамай Жұманға ұзатылады. Көрмеген қорлықты көреді. Ақыр аяғында бір боранды күні Ғалидың қабірінің басына барып, жылап жатып қайтыс болады.
Романда оқиға желісі—суреттелетін ауыл өмірі, әр түрлі әлеуметтік топтар өкілдері арасындағы қарым-қатынастар мен жекелеген адамдар түсінігіндегі қайшылықтар шырмауына түскен Жамал мен Ғалидың мөлдір махаббаты, өз еркіндіктеріне жету жолындағы үмтылысы осы арнада өрбиді. Ақыр аяғында трагедиямен аяқталады.
М. Дулатұлы бұл оқиғаны кездейсоқ болған бірді-екілі жай ретінде қарамайды. Ғашықтар трагедиясын ол қазақ даласындағы әлеуметтік мәселе дәрежесіне көтереді. Сол арқылы қазақ қыздарының бас еркі, жастардың өз қалауымен өмір сүру қажеттігі туралы ой ұсынады.
Жазушы үшін әйелдің бас бостандығы, өзінің сүйгеніне қосылып, өмір сүруге мүмкіндік алуы ең бір түйінді мәселе болды. Ол әйелдің арын аяққа басатын ескі әдет-ғұрыпқа үзілді-кесілді қарсы шығады.
Міржақып Дулатұлының романдағы Жамал бейнесін сомдаудағы жаңалығы да өзінің осы идеясына негізделеді.
Романдағы Ғали — сол замандағы оқыған, мәдениетті жастарының жиынтық бейнесі. Сырт келбетіне ақылы сай жігіт Ғалидың әрбір іс-әрекетінен, сөйлеген, жазған хаттарынан бұл қасиет айқын аңғарылады.
Ал шығармадағы Байжан бай, оның баласы Жұман, сондай-ақ Жамалдың әкесі Сәрсенбай, үлкен шешесі Қалампыр — ескі психологияның адамдары. Оларға адамгершіліктен гөрі байлық, шен мақтанышы қымбатырақ.
Тұтастай алғанда, "Бақытсыз Жамал" романы сол кездегі тарихи-әлеуметтік шындықты шынайы да көркем бейнелеуімен, авторлық идеяның айқындығымен өзінен кейінгі қазақ прозасының өркендеуіне дәстүрлі жол көрсетті, үлгі болды.
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Bakytsyz Zhamal Mirzhakyp Dulatulynyn 1910 zhyly zharyk korgen kazak әdebietinde korkem prozalyk үlgide zhazylgan tungysh roman Mirzhakyp osy shygarmasy arkyly budan kejin zhazylgan T Zhomartbaevtyn S Kobeevtin Қalyn mal S Torajgyrovtyn Қamar sulu t b romandaryna zhol ashty Bulardyn bәri de sol kezektegi asa manyzdy әleumettik mәselege arnaldy Қazak auylynyn turmysy zhajynda zhazyldy Әjelderdin bas erki kogamdagy zhagdajy turaly bayandady Bakytsyz Zhamal romanynyn okigasyna arkak bolgan mәsele de osy eski әdet guryptyn tutkyny bolgan kazak kyzynyn tagdyry Sүjgenine kosylyp bakytty omir sүrudi armandagan bojzhetkennin tragediyalyk zholy Shygarma sol kezendegi kazak dalasynyn shynajy tynys tirshiligin korsetetin epizodtan bastalady Zhajlauga zhana koship kongan auyl Saumalkol manyna zhagalaj tigilgen kiiz үjler Bie bajlap kymyz sapyrgan zhajma shuak auyl adamdary Қystaj aralasa almaj sagynyskan zhurt endi birin biri konakka shakyryp mәz Үj zhagalap kymyz ishken zhastar Osylajsha zhajbarakat zhatkan auylga patsha ulyktary kele zhatkany turaly habar tarajdy Abyr sabyr bastalady Auyl syrtyna үj tigiledi Arnajy үjge kelip tүsken eki ulykty lәbbaj taksyr dep kүtken auylnajdyn sozinde de erekshe bir maktanysh seziledi Mirzhakyp Dulatuly osy shagyn korinisti suretteu arkyly oz zamanynyn turmys zhagdajyn adamdardyn psihologiyasyn dәlme del beredi Auyl adamdarynyn ozara әngimelerinen auylnaj bastagan belsendilerdin is әreket minez kulyktarynan zhazushy mol syr uktyrady Dәl osyndaj abyr sabyr sәtte auyl kazagy Sәrsenbajdyn әjeli bosanyp dүniege kyz bala kelgeni turaly kuanyshty habar zhetedi Dүniege kelgen bul sәbi romannyn bas kejipkeri Zhamal bolatyn Tabigatynan zerek zharatylgan Zhamal moldadan eskishe zhanasha okyp hat tanidy Tүrli hissa dastandardy kop okidy Birkataryn zhatka da ajtatyn bolady Sojtip eldin kozine tүsip kyz ajttyram deushilerdin nazaryna iligedi Zhamal on bes zhaska keldi Sululyk akyl saltanat үsheui bir birine muafik kelip Zhamal sol eldin kyzynyn aldy boldy Bul ajtylmysh artykshylygynyn үstine sozge bek usta bolyp oz ojynan shygaryp olen de zhazatyn boldy Olaj bulaj kalzhynmen sojlesken bozbalany sojletpejtin edi El ishinde tildi bozbalalardyn kozi tүse bastap shet elderge de Sәrsenbajda bek korkem bir akyn kyz bar degen lakap zhajyla bastady Korkine akyly saj bolyp bojzhetken Zhamaldy Bajzhan degen baj balasy Zhumanga ajttyrady Қyz sheshesinin karsylygyna karamastan Sәrsenbaj bolashak kudasynyn bajlygyna kyzygyp kudalykka kelisedi Birak baj balasy topas nashar bolady Zhamal ony mensinbejdi Sojtip zhүrgende bir tojda okygan mәdenietti zhanasha kiingen sypajy әdepti Ғali degen zhigitpen tanysyn konilderi zharasady Arada biraz uakyt otip kyzdyn Zhumanga uzatylar shagy tuganda Zhamal Ғalimen kol ustasyp kashyp ketedi Zhastardy kudalau bastalady Sojtip zhүrgende ayak astynan Ғali auyryp kajtys bolady Қajgyga batkan Zhamal kop uzamaj Zhumanga uzatylady Kormegen korlykty koredi Akyr ayagynda bir borandy kүni Ғalidyn kabirinin basyna baryp zhylap zhatyp kajtys bolady Romanda okiga zhelisi suretteletin auyl omiri әr tүrli әleumettik toptar okilderi arasyndagy karym katynastar men zhekelegen adamdar tүsinigindegi kajshylyktar shyrmauyna tүsken Zhamal men Ғalidyn moldir mahabbaty oz erkindikterine zhetu zholyndagy үmtylysy osy arnada orbidi Akyr ayagynda tragediyamen ayaktalady M Dulatuly bul okigany kezdejsok bolgan birdi ekili zhaj retinde karamajdy Ғashyktar tragediyasyn ol kazak dalasyndagy әleumettik mәsele dәrezhesine koteredi Sol arkyly kazak kyzdarynyn bas erki zhastardyn oz kalauymen omir sүru kazhettigi turaly oj usynady Zhazushy үshin әjeldin bas bostandygy ozinin sүjgenine kosylyp omir sүruge mүmkindik aluy en bir tүjindi mәsele boldy Ol әjeldin aryn ayakka basatyn eski әdet gurypka үzildi kesildi karsy shygady Mirzhakyp Dulatulynyn romandagy Zhamal bejnesin somdaudagy zhanalygy da ozinin osy ideyasyna negizdeledi Romandagy Ғali sol zamandagy okygan mәdenietti zhastarynyn zhiyntyk bejnesi Syrt kelbetine akyly saj zhigit Ғalidyn әrbir is әreketinen sojlegen zhazgan hattarynan bul kasiet ajkyn angarylady Al shygarmadagy Bajzhan baj onyn balasy Zhuman sondaj ak Zhamaldyn әkesi Sәrsenbaj үlken sheshesi Қalampyr eski psihologiyanyn adamdary Olarga adamgershilikten gori bajlyk shen maktanyshy kymbatyrak Tutastaj alganda Bakytsyz Zhamal romany sol kezdegi tarihi әleumettik shyndykty shynajy da korkem bejneleuimen avtorlyk ideyanyn ajkyndygymen ozinen kejingi kazak prozasynyn orkendeuine dәstүrli zhol korsetti үlgi boldy Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet