Байхуа–қытай тілінің ауызша түрі..
Қытай тілі өз дәуірінде үлкен 4 кезеңге бөлінеді:
- Shang gu hanyu (ерте заман қытай тілі б.з.д. ІІІ ғасыр)
Чинг және han дәуірлері қамтылады.
- Zhong gu hanyu (орта заман қытай тілі б.з. ІV-ХІІ ғасырлар.)
Nan, bei, chao, sui, tang, cong, т.б. қамтыған.
- Xindai hanyu (таяу заман қытай тілі б.з. ХІІІ- ХІХ ғасырлар.)
Yuan, ming, qing дәуірлерін қамтыған. 1840 жыл.
- Xiandai hanyu (Қазіргі қытай тілі)4 май, 1919 жылғы көтерілісінен кейінгі.
– таяу заман қытай тілінің мұрагері. Ол пекин тілін бейнелейтін солтүстік диалекті негізінде қалыптасып дамыған. Таяу заман қытай тілінің тарихи дамуына cong хандығынан кейін солтүстік тіл негізінен 2 түрлі бағыттың барлығын көруге болады, бірі әдеби тілде көрініс, яғни байхуа әдеби тілі пайда болуы және дамуы. Екіншісі аузекі тілде kouyu, яғни guanyu диалектілік ауданына енуі. Деректерге сүйенсек қытайда алғашқы Чинг дәуірінде Yaye han дәуірінде tong yu т.б. Олар қазіргі таңда біріккен әдеби тіл, бірақ көне дәуірі қоғамында әдеби тілді меңгергендер тез аз санды білім алған адамдар ғана. Әдеби тіл ауыздан-ауызға таралып, ауызекі тілден оңай үзіліп қалатын тіл, яғни веньянь. – нің ең алғашқы ауызекі тіл негізінде қалыптасқан, кейін ауызекі тілден алшақтады. Осылайша tang cong дәуірі жеткенде ,халықтың ауызекі тілінде тағы да бір жаңа әдеби тіл қалыптасты. Ол – байхуа. Байхуа о бастан ауызекі тілмен тығыз байланысты. Cong yuan дәуірінен кейін байхуа тілінде жазылған әдеби шығамалар көптеп пайда болды. Олар әр жердің жергілікті түсін бейнелейді, бірақ негізінен қолданылатын диалекттердің барлығы – солтүстік диалект. Олар солтүстік тілі жоқ аудандарда таралып, солтүстік диалектісін насихаттауды жеделдетті. Көптеген солтүстік тілсіз аудандардағы адамдар да байхуа тілінде оқып, жаза алатын болды. Осылайша байхуа белгілі бір дәрежеде жалпыхалықтық сипатқа ие болды. Байхуа қазіргі қытай тілі. ортақ тіліндегі әдеби стильдің келіп шығуы. Байхуа әдебиетінің таралуымен бірге, пекин тілінің негізінде қалыптасқан guanhuaда тарала бастады. Байхуа әр шендегі мәнсаптылардың қарым-қатынас тілі ғана болып қоймай, сонымен бірге біртіндеп әр бір жергілікті аудандар арасындағы ортақ қарым-қатынас құралы айналды. соңы мен ming дәуірінің басындағы «futongshi» және «lao – dа» екеуі кәрістердің қытай тілін үйренуде қолданылатын кітабы. Бұл кітаптар пекин ауызекі тілінде жазылған, және үкімет бұларды сол кездің ауызекі қытай тілінің уәкілі деп есептеді. патшалығы кезінде , т.б. жерлерде «дыбыс дұрыстау орталығы» құрылып, ортақ тіл үйретілді. Әрі ортақ тілінде сөйлей алмайтындар би, төре бола алмайды деп жазды. Осылайша пекин тілі негізіндегі солтүстік ортақ тіл қазіргі заман хан ұлтының ортақ тілінде ауызекі стилінің қайнар бұлағына айналды. Осы ғасырдың басында әсіресе 4 май қозғалысынан кейін ұлттық демократиялық төңкерісінің көтерілуімен жоғарыда айтылған екі беталыс бірігіп, қазіргі заман қытай ұлтының ортақ тілінің қалыптасуын жеделдетті. Бір жағынан байхуа тілінің қозғалысын көтерді, веньянь тілінің үстем орнын нығайтып, тұрақсыздандырып, байхуа тілі әдеби тілдің орнын алды. Бір жағынан мемлекеттік тіл қозғалысының ашылуы пекин фонетикасының ұлттың ортақ тілінің ортақ дыбыс болуын жеделдетті. Пекин фонетикасы бұл екі қозғалыс бір-бірін қозғап, бір-біріне ықпал етіп ауызекі тілді бірдей жүйеге түсірді. Тіл мен жазуы бір қазіргі заман қытай тілі – қалыптастырды, әрі ортақ тілдің орнын алды.
Байхуаның веньянь мен путунхадан ерекшелігі
Қытай тілінде екі категория бар, олар дәстүрлі классификация бойынша жіктелмейді. Олардың бірі – «кеңейтілген» иероглифтер категориясы мысалы, саі «материалы» – фоноидеограмма, негізгі mu элементі «алғаш және саі «талант» фонетикасынан құралға. Бірақ талант және материал арасында мағыналы байланыс бар және «кеңейтілген» иероглиф «материал, табиғи жабдықтар» деген кең мағынаға ие. Бұл ағылшын тіліндегі cheque және cheek сөзінің айырмашылығын еске түсіреді, сол жағдайлар қытай тілінде көптеп кездеседі. Келесі категория бұл 3 (бірігуі) және 2 (фонодиаграмалар) категориялар гибриді. Мысалы, өз алдына билеп тұрған бейненің бір неше өзгермелі формасын көрсетеді және фонетикалық кірме wu «ие болмау» сөзін жазуда қолданылады. Кейінірек бұл иероглифке айырмашылығын көрсететін элемент қосылды, wu «билеу» сөзі бастапқы мағынасында қолданылмады.
Кей бір ғалымдар мұндай иероглифтерді туынды деп есептейді. Иероглифтер саны түбір сөздердің санын көбейту нәтижесінде иероглифтер формасының нұсқалары көбейді, оның ішінде сызықтар басқа графикалық нұсқаларды айтпағанда, иероглифтің саны бойынша ең үлкен сөздіктен 50 000 – ға жуы иероглиф бар. Телеграфты код анықтағыштар, әр иероглифтен 4 арабша цифр (0000-ден 9999-ға дейін) бар, әрине, 10 000 иероглифпен шектеледі. Бірақ оған кеңінен қолданылатын иероглифтер енгізілген, кей бір жиі емес жалқы есімдер атауынан басқа көптеген жалқы есімдер атауы қарапайым иероглифтен құралған. Қазіргі газеттерден 6 000 иероглиф қолданылады.
Ауызекі тілінде әдебиеттінің қозғалысына тілді қолдану мақсаты қойылған, бұл тілді күнделікті өмірде қолданады және оның веньяньнің орнына байхуа деп атайды, әуел баста веньяньды Ху Ши қозғалыста байхуаны қолдануды ұсынбағанға дейін мәтіндерде жазудан қолданылған жалғыз тіл ретінде қабылданған. Таң әулетінің дәуірінде буддалық өсиеттер (618-907) және кей бір Цун әулетінің (960-1269) кезеңінде философиялық мәтіндерді есепке алмағанда, барлық жазулар ауызекі тілінде жергілікті залықтың әйгілі әңгімелерімен шектелді. Енбі байхуа тілінді кітаптар мен кезеңдік басылымдар жарық көріп, веньяньды ығыстырып тастауда.
Бір процесс түрі - жазу формасы. Жазудың қытайша жүйесі б.з.д. ІІ ғасырдан радикалды құрылымдық өзгерістерге ұшырамады. Бәрі бір негізді болған сөздер веньянь жазуы үшін қолайлы иероглифтер де болды. Байхуаның таралуы мен сөздердің фонетикалық өзгеріске көптеген ескі фонетикалық ерекшеліктер жоғалды жіне бұл веньянь тілінде қытай диалектісін қолданушылар сөйлемейді. Осылайша байхуаны көптеп қолдану жазбада қосымша себеп тудырады – иероглифтерді оқу қиындығынан бөлек – жазбаны фонетикалық жүйесін жасау. 1910 жылдан осы күнге дейін сауаттылық үшін түрлі науқандық күрестер жүргізілуде, әдетте путунханы оқыту мен бірыңғайлы сандарды оқуға үйрету бар. Осы мақсатта иероглифті оқуды жазу үшін 37 ұлттың фонетикалық белгілер жүйесін қолданды. Ол қытай иероглифтері ерекшеліктері нәтижесінде жасалған. Осы күнге дейін қытайда еш бір үкімет басындағылар тұсында еш бір ресми акция иероглиф органы фонетикалық жүйені шұғыл түрде қабылдауды мақсат етіп қоймайды, сонда да жеке адамдар мен билік басындағылар реформаға дайындық қадамдарын жасады. Дәл сол уақытта иероглифтердің жазылуын бекіту шаралары қабылданып жатты, олар графикалық құрылымын реттеуге үнемі мүмкіндік берді. 1960-1970 жылдарда көп негізді сөздер оқыту тенденциясы шетелдік терминтердің енуі мен, веньянь көптеген саяси ұрандардың пайда болуына негізгі бұлақ көзі болып жұмыс істей берді. Иероглифтердің жазылуын нығайту біраз қиындықтармен жүзеге асты. Оның орнына путунха сәтті қолданыла бастады, деген мен ешқашан өз алдына күнделікті ауызекі тілде жергілікті диалектілерді ауыстыру мақсатын жүзеге асырмады. Путунха мемелекеттік тілген айналғанна кейінгі процесстерде түрлі мемлекет басшыларының тілге әсерін тигізгеннен кейін бұл тіл пекин диалектілерімен тығыз байланысты жоғалтады.
Жазба тіл көне қытай тілінен ажыратылып, XX ғасырда әдеби тіл қызметін атқарған, wenyan өз күшін жоғалты бастады. Б.з.б. І мың жылдық қарсыңында жаңа бір жазба тіл пайда болды. Ол ауызекі тіл сипатын бейнелеген – байхуа (қарапайым түсінікті тіл). Солтүстік байхуа - жалпы халықтық қытай тілі. (жалпы түсінікті тіл). XX ғасырдың І жартысында путунхуа түгелімен дерлік жазбаша қатынас құралы болып, wenyan-ды ысыра отырып, халықтық әдеби тіл болды. Қазіргі қытай тілінде екі тілдік форма бар, олар – ауызша және жазбаша. Грамматикалық және лексикалық қатынас халықтық әдеби тіл – қытай тілі солтүстік диалектіге бағынылған. Оның фонетикалық формасы пекиндік дыбыстау арқылы жасалған.
Дереккөздер
- http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D0%B9%D1%85%D1%83%D0%B0
Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Bajhua kytaj tilinin auyzsha tүri Қytaj tili oz dәuirinde үlken 4 kezenge bolinedi Shang gu hanyu erte zaman kytaj tili b z d III gasyr Ching zhәne han dәuirleri kamtylady Zhong gu hanyu orta zaman kytaj tili b z IV HII gasyrlar Nan bei chao sui tang cong t b kamtygan Xindai hanyu tayau zaman kytaj tili b z HIII HIH gasyrlar Yuan ming qing dәuirlerin kamtygan 1840 zhyl Xiandai hanyu Қazirgi kytaj tili 4 maj 1919 zhylgy koterilisinen kejingi tayau zaman kytaj tilinin murageri Ol pekin tilin bejnelejtin soltүstik dialekti negizinde kalyptasyp damygan Tayau zaman kytaj tilinin tarihi damuyna cong handygynan kejin soltүstik til negizinen 2 tүrli bagyttyn barlygyn koruge bolady biri әdebi tilde korinis yagni bajhua әdebi tili pajda boluy zhәne damuy Ekinshisi auzeki tilde kouyu yagni guanyu dialektilik audanyna enui Derekterge sүjensek kytajda algashky Ching dәuirinde Yaye han dәuirinde tong yu t b Olar kazirgi tanda birikken әdebi til birak kone dәuiri kogamynda әdebi tildi mengergender tez az sandy bilim algan adamdar gana Әdebi til auyzdan auyzga taralyp auyzeki tilden onaj үzilip kalatyn til yagni venyan nin en algashky auyzeki til negizinde kalyptaskan kejin auyzeki tilden alshaktady Osylajsha tang cong dәuiri zhetkende halyktyn auyzeki tilinde tagy da bir zhana әdebi til kalyptasty Ol bajhua Bajhua o bastan auyzeki tilmen tygyz bajlanysty Cong yuan dәuirinen kejin bajhua tilinde zhazylgan әdebi shygamalar koptep pajda boldy Olar әr zherdin zhergilikti tүsin bejnelejdi birak negizinen koldanylatyn dialektterdin barlygy soltүstik dialekt Olar soltүstik tili zhok audandarda taralyp soltүstik dialektisin nasihattaudy zhedeldetti Koptegen soltүstik tilsiz audandardagy adamdar da bajhua tilinde okyp zhaza alatyn boldy Osylajsha bajhua belgili bir dәrezhede zhalpyhalyktyk sipatka ie boldy Bajhua kazirgi kytaj tili ortak tilindegi әdebi stildin kelip shyguy Bajhua әdebietinin taraluymen birge pekin tilinin negizinde kalyptaskan guanhuada tarala bastady Bajhua әr shendegi mәnsaptylardyn karym katynas tili gana bolyp kojmaj sonymen birge birtindep әr bir zhergilikti audandar arasyndagy ortak karym katynas kuraly ajnaldy sony men ming dәuirinin basyndagy futongshi zhәne lao da ekeui kәristerdin kytaj tilin үjrenude koldanylatyn kitaby Bul kitaptar pekin auyzeki tilinde zhazylgan zhәne үkimet bulardy sol kezdin auyzeki kytaj tilinin uәkili dep eseptedi patshalygy kezinde t b zherlerde dybys durystau ortalygy kurylyp ortak til үjretildi Әri ortak tilinde sojlej almajtyndar bi tore bola almajdy dep zhazdy Osylajsha pekin tili negizindegi soltүstik ortak til kazirgi zaman han ultynyn ortak tilinde auyzeki stilinin kajnar bulagyna ajnaldy Osy gasyrdyn basynda әsirese 4 maj kozgalysynan kejin ulttyk demokratiyalyk tonkerisinin koteriluimen zhogaryda ajtylgan eki betalys birigip kazirgi zaman kytaj ultynyn ortak tilinin kalyptasuyn zhedeldetti Bir zhagynan bajhua tilinin kozgalysyn koterdi venyan tilinin үstem ornyn nygajtyp turaksyzdandyryp bajhua tili әdebi tildin ornyn aldy Bir zhagynan memlekettik til kozgalysynyn ashyluy pekin fonetikasynyn ulttyn ortak tilinin ortak dybys boluyn zhedeldetti Pekin fonetikasy bul eki kozgalys bir birin kozgap bir birine ykpal etip auyzeki tildi birdej zhүjege tүsirdi Til men zhazuy bir kazirgi zaman kytaj tili kalyptastyrdy әri ortak tildin ornyn aldy Bajhuanyn venyan men putunhadan ereksheligiҚytaj tilinde eki kategoriya bar olar dәstүrli klassifikaciya bojynsha zhiktelmejdi Olardyn biri kenejtilgen ieroglifter kategoriyasy mysaly sai materialy fonoideogramma negizgi mu elementi algash zhәne sai talant fonetikasynan kuralga Birak talant zhәne material arasynda magynaly bajlanys bar zhәne kenejtilgen ieroglif material tabigi zhabdyktar degen ken magynaga ie Bul agylshyn tilindegi cheque zhәne cheek sozinin ajyrmashylygyn eske tүsiredi sol zhagdajlar kytaj tilinde koptep kezdesedi Kelesi kategoriya bul 3 birigui zhәne 2 fonodiagramalar kategoriyalar gibridi Mysaly oz aldyna bilep turgan bejnenin bir neshe ozgermeli formasyn korsetedi zhәne fonetikalyk kirme wu ie bolmau sozin zhazuda koldanylady Kejinirek bul ieroglifke ajyrmashylygyn korsetetin element kosyldy wu bileu sozi bastapky magynasynda koldanylmady Kej bir galymdar mundaj ieroglifterdi tuyndy dep eseptejdi Ieroglifter sany tүbir sozderdin sanyn kobejtu nәtizhesinde ieroglifter formasynyn nuskalary kobejdi onyn ishinde syzyktar baska grafikalyk nuskalardy ajtpaganda ierogliftin sany bojynsha en үlken sozdikten 50 000 ga zhuy ieroglif bar Telegrafty kod anyktagyshtar әr ierogliften 4 arabsha cifr 0000 den 9999 ga dejin bar әrine 10 000 ieroglifpen shekteledi Birak ogan keninen koldanylatyn ieroglifter engizilgen kej bir zhii emes zhalky esimder atauynan baska koptegen zhalky esimder atauy karapajym ierogliften kuralgan Қazirgi gazetterden 6 000 ieroglif koldanylady Auyzeki tilinde әdebiettinin kozgalysyna tildi koldanu maksaty kojylgan bul tildi kүndelikti omirde koldanady zhәne onyn venyannin ornyna bajhua dep atajdy әuel basta venyandy Hu Shi kozgalysta bajhuany koldanudy usynbaganga dejin mәtinderde zhazudan koldanylgan zhalgyz til retinde kabyldangan Tan әuletinin dәuirinde buddalyk osietter 618 907 zhәne kej bir Cun әuletinin 960 1269 kezeninde filosofiyalyk mәtinderdi esepke almaganda barlyk zhazular auyzeki tilinde zhergilikti zalyktyn әjgili әngimelerimen shekteldi Enbi bajhua tilindi kitaptar men kezendik basylymdar zharyk korip venyandy ygystyryp tastauda Bir process tүri zhazu formasy Zhazudyn kytajsha zhүjesi b z d II gasyrdan radikaldy kurylymdyk ozgeristerge ushyramady Bәri bir negizdi bolgan sozder venyan zhazuy үshin kolajly ieroglifter de boldy Bajhuanyn taraluy men sozderdin fonetikalyk ozgeriske koptegen eski fonetikalyk erekshelikter zhogaldy zhine bul venyan tilinde kytaj dialektisin koldanushylar sojlemejdi Osylajsha bajhuany koptep koldanu zhazbada kosymsha sebep tudyrady ieroglifterdi oku kiyndygynan bolek zhazbany fonetikalyk zhүjesin zhasau 1910 zhyldan osy kүnge dejin sauattylyk үshin tүrli naukandyk kүrester zhүrgizilude әdette putunhany okytu men biryngajly sandardy okuga үjretu bar Osy maksatta ieroglifti okudy zhazu үshin 37 ulttyn fonetikalyk belgiler zhүjesin koldandy Ol kytaj ieroglifteri erekshelikteri nәtizhesinde zhasalgan Osy kүnge dejin kytajda esh bir үkimet basyndagylar tusynda esh bir resmi akciya ieroglif organy fonetikalyk zhүjeni shugyl tүrde kabyldaudy maksat etip kojmajdy sonda da zheke adamdar men bilik basyndagylar reformaga dajyndyk kadamdaryn zhasady Dәl sol uakytta ieroglifterdin zhazyluyn bekitu sharalary kabyldanyp zhatty olar grafikalyk kurylymyn retteuge үnemi mүmkindik berdi 1960 1970 zhyldarda kop negizdi sozder okytu tendenciyasy sheteldik terminterdin enui men venyan koptegen sayasi urandardyn pajda boluyna negizgi bulak kozi bolyp zhumys istej berdi Ieroglifterdin zhazyluyn nygajtu biraz kiyndyktarmen zhүzege asty Onyn ornyna putunha sәtti koldanyla bastady degen men eshkashan oz aldyna kүndelikti auyzeki tilde zhergilikti dialektilerdi auystyru maksatyn zhүzege asyrmady Putunha memelekettik tilgen ajnalganna kejingi processterde tүrli memleket basshylarynyn tilge әserin tigizgennen kejin bul til pekin dialektilerimen tygyz bajlanysty zhogaltady Zhazba til kone kytaj tilinen azhyratylyp XX gasyrda әdebi til kyzmetin atkargan wenyan oz kүshin zhogalty bastady B z b I myn zhyldyk karsynynda zhana bir zhazba til pajda boldy Ol auyzeki til sipatyn bejnelegen bajhua karapajym tүsinikti til Soltүstik bajhua zhalpy halyktyk kytaj tili zhalpy tүsinikti til XX gasyrdyn I zhartysynda putunhua tүgelimen derlik zhazbasha katynas kuraly bolyp wenyan dy ysyra otyryp halyktyk әdebi til boldy Қazirgi kytaj tilinde eki tildik forma bar olar auyzsha zhәne zhazbasha Grammatikalyk zhәne leksikalyk katynas halyktyk әdebi til kytaj tili soltүstik dialektige bagynylgan Onyn fonetikalyk formasy pekindik dybystau arkyly zhasalgan Derekkozderhttp ru wikipedia org wiki D0 91 D0 B0 D0 B9 D1 85 D1 83 D0 B0Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz