Архонт көне грекше ἄρχων бастық билеуші Ежелгі Грекия полистеріндегі және бірсыпыра эллинистік мемлекеттердегі аға басты

Архонт (көне грекше: ἄρχων — бастық, билеуші)-

Ежелгі Грекия полистеріндегі және бірсыпыра эллинистік мемлекеттердегі аға бастықтар, билеушілер, сауда қоғамдарының т.б. басшылары.
Б.з.б. 5 ғасырдың басына дейінгі Афиныда ең жоғары үкімет коллегиясы. Дәстүр бойынша б.з.б. 11-ші ғасырда басилей Кодр өлгеннен кейін, оның баласы Медонт өмір бойы Архонт болып жарияланды. Б.з.б. 8 ғасырдың ортасында Архонт өкіметі билігінің мерзімі 10 жылға дейін қысқартылды. Өмір бойына сайланған алғашқы Архонттың кезінде-ақ әскери билік олардан тартып алынып, әскер бастығы полемархқа берілді, ал жаңадан пайда болған міндетті істердің бәрі тағы бір Архонтқа жүктелді. Б.з.б. 7 ғасырдың 1-шы жартысынан бастап барлық 3 Архонт 1 жылға сайланатын болды да, олар былай деп аталды:

Парфенондағы фресканың фрагменті, Архонт басилей

Архонт - эпоним (атқару өкіметінің басшысы, жыл оның атымен аталады),
Архонт - басилей (дін бастығы)
Архонт - полемарх (әскер бастығы).

Б.з.б. 7 ғасырда орта кезіне таман тағы да 6 Архонт қосып алынды. Олар сот жұмысымен шұғылданатын фесмофеттер деп аталды. Басилейдің өкімет билігі 9 Архонттан құрылған ақсүйектер коллегиясының қолына осылайша бірте-бірте көшті, Архонт болып сайланатын адамдарды ареопаг тағайындайды.

Солонның реформаларынан кейін архонттыққа жоғары дәулетті таптың мүшелері сайланды.

Клисфеннің реформаларынан кейін Архонт өздерінің саяси маңызын тез жоғалтты да, түрлі мемлекеттік міндеттерді орындайтын құрметті органға айналды.

Б.з.б. 487-486 жылдардан бастап Архонт жеребе салу арқылы сайланатын болды.

Дереккөздер

Қазақ Совет энциклопедиясы/Бас редакторы М.Қ.Қаратаев - Алматы, 1972, 1 том