Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ши (лат. Achnatherum) – астық тұқымдасына жататын шөптесін өсімдік түрі. Биіктігі 50—220 см, сабағы көп, мықты, тік өседі, түсі қошқыл жасыл, екі жағы да тықыр, тұп жағы көптеген ескі жапырақты шым түзейді. Жапырақтары ұзын, жіңішке (ені 3—2 мм), өте қатты. Сыпыртқысы жіңішке, ұз. 15—50 см, масағының ұз. 5— 6 мм, ақ не күлгін түсті. Мамыр—шілдеде гүлдеп жеміс салады. Оңтүстік Қазақстанда дала, шөлейт аймақтарда, көбінесе тұщы суы жақын жерлерде өседі. Қыста жақсы мал жайылымы, ұзын сабақтарынан ши тоқылады, гүл шоғыры мен қысқа сабағынан сыпыртқы жасайды.
| Ши | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| түрлері | ||||||||||||||||
| 100-300 түрі белгілі |
Балқаш өңірінің ғажайып өсімдіктерінің бірі – ши. Бұл көпжылдық, қалың өсетін дәнді өсімдік, ол төмпешікке өсіп тұрғандай – оның тамырлары тығыз шым қабатын түзеді. Әр бұтада 500-ге дейін сабақ өседі, әр сабағы сабан сияқты болады. Жергілікті тұрғындар ши бұталарына қарап, қай жерден құдық қазуға болатынын анықтаған, өйткені ши жер асты суы жақын жерге өседі. Гидрогеологтар оны геоботаникалық индикатор деп атайды.
Шиді мал жақсы жейді және қазақтар ертеден-ақ өз қыстаулырын шилі жерге салған, өйткені қыста ол қойға бораннан ықтасын және азық болады.
Бірде П.Ф. Домрачевтың Балқашқа жасаған экспедициясының нәтижелері туралы жазбаларын оқи отырып, мен бұл өсімдік жөнінде бұдан да гөрі ғажайып деректерге тап болдым. «Лабораториялық тәжірибелерден мәлім болғанындай, - деп жазады Домрачев, - бұл өсімдік қағаз өнеркәсібі үшін ең жақсы шикізаттың бірі болып табылады және өзінің сапасы жағынан Англияда қағаздың жоғары сортын жасап шығаратын атақты солтүстік африкалық дәнді өсімдік – «альфаға» жақын келеді». (Домрачев П.Ф. Балхаш и Прибалхашье. Алма-Ата. Казахское краеведческое издательство, 1935 год )
Ши қопалар Балқаш өңірінде, әсіресе, ойпаңдарда, сортаңдарда көп және биологиялық дренаждың ролін атқарып, суды тұщытады.
Кейде шиді орып, жақсы өнім алады. Бұдан кейін ол тез қайта өсіп, «жасарып» шыға келеді.
Дереккөздер
- Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2
- Николаев Владислав Борисович, Прибалхашье, 1986 жыл "Кітап" полиграфиясы, ИБ №2967
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Shi lat Achnatherum astyk tukymdasyna zhatatyn shoptesin osimdik tүri Biiktigi 50 220 sm sabagy kop mykty tik osedi tүsi koshkyl zhasyl eki zhagy da tykyr tup zhagy koptegen eski zhapyrakty shym tүzejdi Zhapyraktary uzyn zhinishke eni 3 2 mm ote katty Sypyrtkysy zhinishke uz 15 50 sm masagynyn uz 5 6 mm ak ne kүlgin tүsti Mamyr shildede gүldep zhemis salady Ontүstik Қazakstanda dala sholejt ajmaktarda kobinese tushy suy zhakyn zherlerde osedi Қysta zhaksy mal zhajylymy uzyn sabaktarynan shi tokylady gүl shogyry men kyska sabagynan sypyrtky zhasajdy ShiDүniesi Өsimdikter unranked Dara zharnaktylar unranked Saby Tukymdasy PoaceaeKishi tukymdasy Tajpasy Tegi Achnatherumtүrleri100 300 tүri belgili Balkash onirinin gazhajyp osimdikterinin biri shi Bul kopzhyldyk kalyn osetin dәndi osimdik ol tompeshikke osip turgandaj onyn tamyrlary tygyz shym kabatyn tүzedi Әr butada 500 ge dejin sabak osedi әr sabagy saban siyakty bolady Zhergilikti turgyndar shi butalaryna karap kaj zherden kudyk kazuga bolatynyn anyktagan ojtkeni shi zher asty suy zhakyn zherge osedi Gidrogeologtar ony geobotanikalyk indikator dep atajdy Shidi mal zhaksy zhejdi zhәne kazaktar erteden ak oz kystaulyryn shili zherge salgan ojtkeni kysta ol kojga borannan yktasyn zhәne azyk bolady Birde P F Domrachevtyn Balkashka zhasagan ekspediciyasynyn nәtizheleri turaly zhazbalaryn oki otyryp men bul osimdik zhoninde budan da gori gazhajyp derekterge tap boldym Laboratoriyalyk tәzhiribelerden mәlim bolganyndaj dep zhazady Domrachev bul osimdik kagaz onerkәsibi үshin en zhaksy shikizattyn biri bolyp tabylady zhәne ozinin sapasy zhagynan Angliyada kagazdyn zhogary sortyn zhasap shygaratyn atakty soltүstik afrikalyk dәndi osimdik alfaga zhakyn keledi Domrachev P F Balhash i Pribalhashe Alma Ata Kazahskoe kraevedcheskoe izdatelstvo 1935 god Shi kopalar Balkash onirinde әsirese ojpandarda sortandarda kop zhәne biologiyalyk drenazhdyn rolin atkaryp sudy tushytady Kejde shidi oryp zhaksy onim alady Budan kejin ol tez kajta osip zhasaryp shyga keledi DerekkozderOtyrar Enciklopediya Almaty Arys baspasy 2005 ISBN 9965 17 272 2 Nikolaev Vladislav Borisovich Pribalhashe 1986 zhyl Kitap poligrafiyasy IB 2967Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet