Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Тітіркендіргіш – тірі тіндерде (ұлпаларда) биологиялық реакциялар тудырып, оның құрылымы мен қызметін өзгерте алатын кез келген әсер. Тітіркендіргіштер энергиялық табиғатына қарай:
- химиялық (қышқылдар, сілтілер, тұздар, әр түрлі улар, т.б.);
- физикалық (механикалық, термиялық, электрлік, дыбыстық, сәулелік, және рентгендік);
- биологиялық (гормондар, микробтар, вирустар, т.б.) болып бөлінеді.
Тіндер (ұлпалар) мен органдардың эволюциялық дамуы барысында бейімделіп үлгеріп, организмге қалыпты, табиғи жағдайда әсер ететін тітіркендіргіштерді адекватты тітіркендіргіш деп атайды (лат. adaeguatus – арнаулы). Ет талшықтары үшін жүйке тітіркенісі, көздің торлы қабығының рецепторлары үшін – сәуле, есту рецепторлары үшін – дыбыс толқыны адекватты тітіркендіргіш тіндер (ұлпалар) мен органдарға табиғи жағдайда әсер етпейтін тітіркендіргіштер инадекватты тітіркендіргіш деп аталады. Қалыпты жағдайда олар тіндерде (ұлпаларда) қозу процесін тудырмайды, бірақ әсері күшті не ұзақ болса, тітіркендіргіш рөлін атқарады. Мысалы, әр түрлі механикалық әрекет (соғу, шаншу, қысу), электр тогы, қышқылдар, т. б. бұлшық етті жиырылтады. Әсер күшіне қарай тітіркендіргіш: табалдырықты (қозу процесін тудыратын ең аз шамасы); табалдырықтан төмен (әсер күші алдыңғы шамадан да аз болса) және табалдырықтан жоғары (әсер күші алдыңғылардан артық болса) деп бөлінеді. Тіндер (ұлпалар) физиологиялық тыныштық күйінен қозу жағдайына көшу үшін тітіркендіргіштің белгілі деңгейде күші, әсер ету мерзімі және әсер күшінің өсу шапшаңдығы (градиенті) болуы керек.
Дереккөздер
- «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Titirkendirgish tiri tinderde ulpalarda biologiyalyk reakciyalar tudyryp onyn kurylymy men kyzmetin ozgerte alatyn kez kelgen әser Titirkendirgishter energiyalyk tabigatyna karaj himiyalyk kyshkyldar siltiler tuzdar әr tүrli ular t b fizikalyk mehanikalyk termiyalyk elektrlik dybystyk sәulelik zhәne rentgendik biologiyalyk gormondar mikrobtar virustar t b bolyp bolinedi Tinder ulpalar men organdardyn evolyuciyalyk damuy barysynda bejimdelip үlgerip organizmge kalypty tabigi zhagdajda әser etetin titirkendirgishterdi adekvatty titirkendirgish dep atajdy lat adaeguatus arnauly Et talshyktary үshin zhүjke titirkenisi kozdin torly kabygynyn receptorlary үshin sәule estu receptorlary үshin dybys tolkyny adekvatty titirkendirgish tinder ulpalar men organdarga tabigi zhagdajda әser etpejtin titirkendirgishter inadekvatty titirkendirgish dep atalady Қalypty zhagdajda olar tinderde ulpalarda kozu procesin tudyrmajdy birak әseri kүshti ne uzak bolsa titirkendirgish rolin atkarady Mysaly әr tүrli mehanikalyk әreket sogu shanshu kysu elektr togy kyshkyldar t b bulshyk etti zhiyryltady Әser kүshine karaj titirkendirgish tabaldyrykty kozu procesin tudyratyn en az shamasy tabaldyryktan tomen әser kүshi aldyngy shamadan da az bolsa zhәne tabaldyryktan zhogary әser kүshi aldyngylardan artyk bolsa dep bolinedi Tinder ulpalar fiziologiyalyk tynyshtyk kүjinen kozu zhagdajyna koshu үshin titirkendirgishtin belgili dengejde kүshi әser etu merzimi zhәne әser kүshinin osu shapshandygy gradienti boluy kerek Derekkozder Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet