Тітіркенгіштік – тірі клеткалардың, тіндердің (ұлпалардың) немесе тұтас организмнің ішкі және сыртқы тітіркендіргіштерге жауап қайтару қабілеттілігі; ортаның өзгерістеріне бейімделушілік процесі. Тітіркенгіштікті тіршілік дамуының барлық деңгейлерінен байқауға болады, ол зат алмасу, , жағдайының өзгерістері сияқты кешенді өзгерістермен қабаттаса жүреді, ал жоғары сатыдағы жануарларда ол өздеріне тән қызметтерді орындаумен байланысты. Мысалы, жүйке импульстерін өткізу, бұлшық еттерді жиыру, секрет бөлу, т.б.; өсімдіктерде тітіркенгіштік мембрананың құрылымдық және функциялық өзгерістерімен байланысты және олардың реттеушілік жүйесінің негізін құрайды. Өсімдіктер дүниесінде тітіркенгіштікті жарыққа қайтаратын жауап реакцияларынан (, фототропизм), гравитациялық алау (геотропизм) және қозғалыс реакцияларынан байқауға болады. Жануарларда, оның ішінде жүйке жүйесі болмайтын жануарларда тітіркендіруге қайтаратын жауап реакциялары тұтастай қамтиды және ол жауап әрекеттері қозғалыс реакциясы түрінде көрінеді. Көп клеткалы жануарларда жүйке және бұлшық ет тіндері (ұлпалары) тітіркендіруге қайтаратын жауап реакцияларының тез және нақты орындалуын қамтамасыз етеді. Жоғарғы жүйке жүйесі мен сана арқылы тітіркендіргіштермен (рефлекторлы түрді) реактивті байланыстың жанама нысандары нығайып, жетіле түседі. Жүйке және бұлшық ет клеткаларының тітіркендіруге жауап реакциясы болады (Қозу). Кейде тін (ұлпа) мен клеткалардың жергілікті реакцияларын реактивтік деп, ал толқын тәрізді таралатын процестердің пайда болуын қозғыштық деп атайды.
Дереккөздер
- “Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Titirkengishtik tiri kletkalardyn tinderdin ulpalardyn nemese tutas organizmnin ishki zhәne syrtky titirkendirgishterge zhauap kajtaru kabilettiligi ortanyn ozgeristerine bejimdelushilik procesi Titirkengishtikti tirshilik damuynyn barlyk dengejlerinen bajkauga bolady ol zat almasu zhagdajynyn ozgeristeri siyakty keshendi ozgeristermen kabattasa zhүredi al zhogary satydagy zhanuarlarda ol ozderine tәn kyzmetterdi oryndaumen bajlanysty Mysaly zhүjke impulsterin otkizu bulshyk etterdi zhiyru sekret bolu t b osimdikterde titirkengishtik membrananyn kurylymdyk zhәne funkciyalyk ozgeristerimen bajlanysty zhәne olardyn retteushilik zhүjesinin negizin kurajdy Өsimdikter dүniesinde titirkengishtikti zharykka kajtaratyn zhauap reakciyalarynan fototropizm gravitaciyalyk alau geotropizm zhәne kozgalys reakciyalarynan bajkauga bolady Zhanuarlarda onyn ishinde zhүjke zhүjesi bolmajtyn zhanuarlarda titirkendiruge kajtaratyn zhauap reakciyalary tutastaj kamtidy zhәne ol zhauap әreketteri kozgalys reakciyasy tүrinde korinedi Kop kletkaly zhanuarlarda zhүjke zhәne bulshyk et tinderi ulpalary titirkendiruge kajtaratyn zhauap reakciyalarynyn tez zhәne nakty oryndaluyn kamtamasyz etedi Zhogargy zhүjke zhүjesi men sana arkyly titirkendirgishtermen reflektorly tүrdi reaktivti bajlanystyn zhanama nysandary nygajyp zhetile tүsedi Zhүjke zhәne bulshyk et kletkalarynyn titirkendiruge zhauap reakciyasy bolady Қozu Kejde tin ulpa men kletkalardyn zhergilikti reakciyalaryn reaktivtik dep al tolkyn tәrizdi taralatyn procesterdin pajda boluyn kozgyshtyk dep atajdy Derekkozder Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet