Тыйым

Тыйым - тәлім-тәрбие, , берудегі тәрбие құралдарының бірі.

Бұл балаларды жаман әдет, жат , ерсі қимыл, әдепсіз істерден сақтандыруда маңызды қызмет атқарады. «Ұлға отыз үйден тыю, қызға қырық үйден тыю» деген мақал осыған байланысты шыққан. «Бүйірін таяну –қайғының, жағын таяну - мұң-шердің, жүресінен отыру - әдепсіздіктің белгісі» деп танып, оған тыйым салған. Демек, тыйым - халықтық педагогиканың құрамдас бөлігі. Тыйым үлгілері мен сөздері ел ішінде өте көп.

• Адамға қару, мылтық кезенбе.
• Ақты жерге, суға төкпе.
• Адамды шошытпа.
• Адамды айналма.
• Адалды араммен араластырма.
• Асты қорлама, үрлеме.
• Ант ішп әбес сөйлеме.
• Аманатқа қиянат жасама.
• Адамды малды аттама.
• Ауру тілеме.
• Арамдық ойлама, істеме.
• Ауруға күлме.
• Аузыңа ие бол.
• Аспанға қарап түкірме.
• Арыңды сатпа.
• Арамтамақ болма.
• Аруаққа тіл тигізбе.
• Әдепсіз болма.
• Әлсізге күш көрсетпе, зәбірлеме.
• Әйелге өктем сөйлеме.
• Басыңды шайқама, соқпа.
• Босағада отырма.
• Босағаны көрме.
• Баскиіміңді аяғыңа киме.
• Бос бесікті тербетпе.
• Білмесең айтпа.
• Бейуақытта жылама, ұйықтама.
• Бөркіңді теріс киме.
• Баланы басқа ұрма.
• Бетіңді сызба, қисайтпа.
• Баланы шошытпа.
• Біреуге жамандыық тілеме.
• Біреудің еңбегін, ақысын жеме.
• Біреуді қарғама, сөкпе, тілдеме.
• Басыңа ие бол.
• Дініңе тіл тигізбе.
• Дұшпанға сенбе, жалынба.
• Досыңды өкпелетпе.
• Дүниеқор болма.
• Дәстүрге қарсы келме.
• Дәмге түкірме, жамандама.
• Дініңді сатпа, айырбастама.
• Дастарқанды аттама, баспа.
• Досыңды сатпа.
• Ердің сөзін екі етпе.
• Еңбектен қашпа.
• Еріншек болма.
• Ерніңді шығарма.
• Есікті қатты жаппа.
• Ер-тұрманды аттама.
• Зорлықшыл болма.
• Зинақор болма.
• Жамандыққа жол берме.
• Жақсының жолын кеспе.
• Жаман ырым жасама.
• Жала жаппа.
• Жаман жерді баспа.
• Желмен жарыспа.
• Жаман тілек тілеме.
• Жаманға ерме.
• Жақсылығыңды сатпа, бұлдама.
• Жеңілтек болма.
• Жәндікті өлтірме.
• Жерді теппе, сабама.
• Жүреңнен отырма.
• Желге қарсы түкірме.
• Жатып тамақ ішпе.
• Жаман іске үйренбе.
• Жамандыққа жақындама.
• Опасыз болма.
• Орынсыз ойбайлама.
• Отпен ойнама, шалқытпа.
• Отқа түкірме, су төкпе.
• Отты аттама.
• Орынсыз іске араласпа.
• Ошақты, жерошақты аттама.
• Өзімшіл болма.
• Өз үйіңді кісімсіме.
• Өтірік, өсек айтпа.
• Өтірікшіге ерме, құптама.
• Өтірік күлме, жылама.
• Өткенге өкінбе.
• Өтірік куәлік берме.
• Өлген адамды тілдеме.
• Өлімге күлме.
• Өлім тілеме.
• Өркөкірек болма.
• Пышақ кезенбе.
• Пышақ жүзін жалама.
• Сұрамсақ болма.
• Сабырсыз болма.
• Салақ болма.
• Сұқтанба.
• Сәбиді ұрма, теппе.
• Сараң, пайдакүнем, ұсақ болма.
• Саусағыңды беземе.
• Саусағыңды танауыңа сұқпа.
• Саусағыңды аузыңа салма.
• Суға дәретке отырма.
• Тамақты жерге төкпе.
• Тілазар болма.
• Тамақты аттама, жамандама, үрлеме.
• Табалдырықты баспа.
• Түнде үй сыпырма.
• Түнде тырнағыңды алма.
• Тырнағыңды тістеме.
• Тұзды баспа.
• Тамақтың үстіне отырма.
• Тіліңді шайнама,бұрама.
• Тамақты сораптап ішпе.
• Таңдайыңды татпа.
• Тізеңді құшақтама.
• Түнде ысқырма.
• Тісіңді қайрама.
• Таңертеңгі асты тастама.
• Тентек болма.
• Түкірігіңді, қақырығыңды жұтпа.
• Теріс сөйлеме.
• Иесіз үйге кірме.
• Итке ожаумен ас құйма.
• Иегіңді таянба.
• Инені тістеме.
• Көптің жолын кеспе.
• Көнке топырақ шашпа.
• Кірдің суын баспа.
• Көкірегіңді керме.
• Күш көрсетпе.
• Кісі мініне күлме.
• Кемтарға күлме, мазақтама.
• Кісіге саусағыңды шошайтпа.
• Кісіні сыртынан жамандама.
• Күлді шашпа.
• Көп сөйлеме, көп күлме.
• Көкті жұлма.
• Кеудеңді соқпа.
• Күншіл болма.
• Кешкі асты бақпа.
• Көп ұйықтама.
• Қолыңа ие бол.
• Қолыңды сілікпе, сермеме.
• Қайықты теңселтпе.
• Құдайға тіліңді тигізбе.
• Құдайды ұмытпа.
• Қабірді баспа.
• Қабірге қол шошайтпа.
• Қарт адамға күлме.
• Қызғаншақ болма.
• Қызға қол жұмсама.
• Құдыққа түкірме.
• Қақтың суын ішпе.
• Қонаққа қатты сөз айтпа.
• Құйынды қума.
• Қулық жасама.
• Малды үркітпе.
• Малға зәбір жасама.
• Малды ұрма, боқтама.
• Менмен болма.
• Маңдайыңды ұрма.
• Мақтаншақ болма.
• Мойныңа жіп немесе белбеу салма.
• Мезгілсіз жатпа.
• Мезгілсіз ұйықтама.
• Мезгілсіз жүрме.
• Нанды бір қолмен үзбе.
• Нанды жерге тастама.
• Нан үстінен зат қойма.
• Нас, лас болма.
• Намазды бұзба.
• Намысыңды таптама.
• Наданмен дос болма.
• Уһілеме.
• Үйге сыртыңмен кірме.
• Үлкеннен бұрын сөйлеме.
• Үлкеннен бұрын отырма.
• Үлкеннен бұрын жатпа.
• Үлкеннен бұрын тамаққа қол салма.
• Үлкенді мазалама.
• Үлкенге қатты сөйлеме.
• Үйге жүгіріп кірме.
• Үйге жылап кірме.
• Үйді сабама.
• Үйді айналып жүрме.
• Үйде ысқырма.
• Ұрысқаққа тіл қатпа.
• Ұрлық қылма, ұсақ болма.
• Ұрыншақ болма.
• Шақырмаған жерге барма.
• Шалбар жастанба.
• Ысырапқор болма.
• Ыдысты аттама, теппе.
• Ішегіңді тартпа.
• Ішімдікке бой ұрма.
• Халқыңды жамандама.
• Халыққа қарсы сөйлеме.
• Рұқсатсыз кірме.
• Рухыңды түсірме.

Дереккөздер

1. Сейт Кенжеахметұлы, «Қазақ халқының тұрмысы мен мәдениеті».-Алматы:«Алматыкітап баспасы», 2012. ISBN 978-601-01-1116-5