Теңеу

Теңеу - заттың, құбылыстың ерекше белгілерін, қасиетін, сапасын көрсетпей-ақ, оны басқа затпен,құбылыспен салыстыра суреттеу. Теңеу -дай, -дей, -тай, -тей жұрнақтары арқылы, "секілді, сияқты" деген шылаулармен, "ұқсап, құсап " деген сөздер арқылы жасалады. Мысалы: Абайдың "Жазғытұры" өлеңінде:

Жазғытұрғы қалмайды қыстың сызы,

Масатындай құлпырар жердің жүзі.

Жан-жануар,адамзат анталаса,

Ата-анадай елжірер күннің көзі.

Халық тілінде тұрақты теңеу (, бұйра толқын, сын сағат, берік байлам, ыстық ықылас, т. б.) мол ұшырасады. теңеудің көптеген түрлері бар болмысымен, қиысымен қолданылған. Әсіресе, «Шоқпардай кекілі бар, қамыс кұлақ» өлеңінде аттың сынына байланысты қолданылған теңеу осының жарқын мысалы болып табылады; «Шоқпардай кекілі бар қамыс құлақ, Қой мойынды, қоян жақ, бөкен қабақ»; «Теке мұрын, салпы ерін, ұзын тісті»; «Шапқан атқа жеткізбес бөкен желіс», сол сияқты, терең ой, терең сөз, терең ғылым сияқты теңеулер де Абайдан бастау алған троптар. Мысалы: «Түбі терең сөз артық, бір байқарсың», «Терең ой, терең ғылым іздемейді». Ақын шығармаларында көңіл күйіне байланысты, адамдардың өмірі мен қылықтарындағы жағымсыз жайларға өкініш білдіргенде айтқан теңеудің басқа түрлері де кездеседі: «Жалаңқая жат мінез жау алады», «Ит қорлық немене екен сүйткен күні?», «Ыржаң-қылжың ит Мінез».

Дереккөздер

1. “ Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6
2. Абай. Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, «Атамұра» баспасы, ISBN 5-7667-2949-9