Камералық музыка

Камералық музыка (лат. camera – бөлме) – музыканың бір жанры; шағын орындаушылар тобына (трио, квартет, квинтет, т.б. ансамбльдерге) арналып жазылған аспаптық немесе вокальдік шығарма.

Оның концерттік, симф. және театр музыкасынан өзіндік айырмашылығы бар. Алғашқыда камералық музыка санаулы тыңдаушыларға ғана (“бөлмелік”, яғни үйде орындалатын музыка ретінде) жазылды. Камералық музыка, көбінесе, адамның көңіл күйі мен лирикалық жан сезімін паш етеді. Музыкалық үнін әшекейлей түсетін көркемдік тәсілдерді ұтымды түрде пайдалану – камералық музыканың негізгі бір ерекшелігі. “камералық музыка” атауы орта ғасырларда пайда болған. Бұл атау 16-шы ғасырдың аяғына дейін тек вокальдік жанрға тән болса, 17-ші ғасырдан аспаптық музыкаға да қолданыла бастады. 16–18-ші ғасырларда шіркеулік музыкадан ажырату үшін камералық музыка термині сарай музыкасына (камералық сонатаны шіркеулік сонатадан ажырату үшін) қолданылды. Камералық ансамбльдердің соната, трио, квартет, квинтет сияқты қазіргі түрлері Й. Гайдн, В.А. Моцарт, Л.В. Бетховен сынды Вена классикикалық мектебі өкілдерінің шығармашылығы арқылы қалыптасты. 18–20-шы ғасырлардағы музыка өнерінің барлық бағыттары камералық музыкадан көрініс тапты. Оған романтиктер де (Ф.Шуберт, Ф.Мендельсон, Р.Шуман), сондай-ақ, кейінгі композиторлар (И.Брамс, А.Дворжак, т.б.) ден қойды. 18-ші ғасырдың аяқ кезіндегі, әсіресе, 19-шы ғасырдағы музыка өнерінен вокальдік камералық музыка елеулі орын алды. Осы кезде аспаптық миниатюра да дамыды. 19-шы ғасырда камералық музыка әуесқойларының ұйымдары құрылып, көпшілікке арналған концерттер ұйымдастырылып отырды. Ресейде ән мен романс жанры (М.И. Глинка, А.С. Даргомыжский, П.И.Чайковский, А.П. Бородин, М.П. Мусоргский, Н.А. Римский-Корсаков, С.В. Рахманинов) кең өріс алды. Орыс композиторларының камералық ансамбль саласындағы үздік дәстүрлерін К.Я. Мясниковский, С.С. Прокофьев, Д.Д. Шостакович сынды композиторлар ілгері дамытты. Қазақстанда кәсіби камералық музыканың қалыптасуына композиторлар М.Төлебаев (“Бесік жыры”, 1942), Е.Г. Брусиловский (“Қазақ тақырыбына жазылған ішекті аспаптар квартеті”, 1946), Б.Г. Ерзакович (“Қшекті аспаптар квартетіне жазған 5 бөлімді сюита”, 1950), т.б. игі еңбек етті. 1965-ші жылы Қазақ телевизиясы мен радиосының камералық оркестрі ұйымдастырылды (көркемдік жетекшісі әрі дирижері – Қазақстанның еңбек сіңірген арт. М.Б.Серкебай). Осымен байланысты камералық музыканың көптеген жанрлары мен формалары пайда болып, ол Қазақстан композиторлары шығармашылығының негізгі бір саласына айналды. Бұл салада Брусиловский (трио, квартет, камералық-вокальдік шығармалар, фортепьяно мен скрипкаға арналған шығармалар, т.б.), А.К. Жұбан (камералық-вокалдік шығармалар, аспаптық пьесалар), Л.А.Хамид (камералық-вокальдік шығармалар, аспаптық пьесалар, труба мен камералық оркестрге арналған скерцо), М.Төлебай (камералық-вокалдік шығармалар, аспаптық ансамбльдерге арналған шығармалар), С.Мұхамеджанов (камералық-вокалдік шығармалар, жеке аспаптар мен камералық оркестрге арналған шығармалар), Қ.Қожамияров (камералық-вокальдік шығармалар, аспаптық ансамбльдерге арналған шығармалар, камералық оркестрге арналған 2-симфония, “Менің далам” атты поэмасы), Е.Рахмадиев (камералық-вокальдік шығармалар, скрипка мен камералық оркестрге жазған “Күз” поэмасы, т.б.), Ғ.A. Жұбан (камералық-вокальдік шығармалар, аспаптық ансамбльдерге арналған шығармалар, скрипка мен камералық ансамбльге арналған пьеса, т.б.), К.Күмісбек, М.Сағат, К.Дүйсекей, Т.Ш. Қажығалиев, Б.Қыдырбекова, А.Е. Серкебай, Ж. Тұрсынбай, т.б. композиторлар елеулі еңбек етті.

Дереккөздер

1. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IV том