ГУЛАГ, Еңбекпен түзеу лагерьлері мен жер аударылғандар қоныстарының және қамау орындарының Бас басқармасы – КСРО-да 1934 – 56 жылдары айыпталушылардың жазасын өтеу орындарына басшылық еткен Ішкі істер халық комиссариатының бөлімі.
Қарамағында 53 лагерь болды. 1930 жылы Кеңестік жүйедегі осы еңбекпен түзеу жүйелерінің пайда болуындағы тарихымыздың ақгандақ беттерінің ең ауыр кезеңі Сталиндік дәуірмен тыгыз байланысты. Болашақ ГУЛАГ-тың алғашқы ошақтары КСРО территориясында 1930 жылы тікелей Сталиннің бұйрығымен пайда болып, көп ұзамай бұл лагерьлер алып азап империясына айналды. 1921-53 ж.ВЧК(БТК), ОГПУ, НКВД (ІІХК), МВД (ІІМ) органдары соттаған 4,1 миллион адам сонда қамалды. Олардың 800 мыңдайы атылды, 2,6 млн-нан артығы түрмелер мен лагерлерге қамалып, 400 мыңдайы жер аударылды. 1930-53 жылы КСРО еңбекпен түзеу лагерлерінде болған 6,5 млн адамның 1,3 млн-ы деп есептелген. Тағы бір, 1 сәуіріндегі, деректе осындай зұлмат қамытын киген 2 млн адамның көбі дерлік не саяси, не қылмыстық айыпкер емес, қарапайым еңбек адамдары, отбасы мүшелері, үй шаруасындағы әйел адамдар, бала-шағалар, 1937— 38 жылдардағы «Үлкен террордың» құрбандары еді. Олардың көбі дерлік, саяси қуғын-сүргінге ұшырағандардықтан, «халық жаулары» саналды. «Тәртіп бұзушылар» қатаң жазаланды. Құқықтары аяқ асты етілді. 1956 жылға дейін Гулаг лагерьлерінде жалпы саны 22 млн адам, оның ішінде - 830 мың орыс, 181 мың украин, 44 мың белорус, 25 мың татар, 24 мың өзбек, 20 мың еврей, 18 мың неміс, 17 мың қазақ, 16 мың поляк, 12 мың грузин, 17 мың армян, 9 мың түрікмен, 5 мың башқұрт, 4 мың тәжік, басқа да 100-ден астам кеңестік ұлт өкілдері осындай зұлматтан өтті. «Халық жаулары», тегін жұмыс күші ретінде, сол кездегі «үлкен» өндіріс пен халық шаруашылығының әртүрлі саласын «өркендетуге» жегілді. Тұтқындар, соноу Қиыр Шығыс, Сібірден бастап, барлық солтүстік өңірлерді қамтып, Қазақстанның да өндіріс орындарын игеруге пайдаланылды. Ұлы Отан соғысы басталып, аяқталғанға дейін олардың күшімен 640 зауыт іске косылды, 842 аэродром, 8 мың км автомобиль жолдары, көптеген домна, мартен пештері, т.б. салынды. Сғгыстан кейін атом, сутегі бомбаларын шығарып, оларды сынауға, сынайтын шахталарды ұңғылауға да сол (Қазақстанда) тұтқындар айдап салынды. КСРО-да мұндай жалпы саны 53 легерь болды. 1934-56 жылы барлығы бірдей жазалаушы органдардың ерекше қатаң бақылауында болды. Осындай Гулаг 20-дан астамы Қазақстан жерінде орналастырылды. Олар: Шығыс Қазақстан облысы Ермаклагта - 14.05.1951 - 1.08. 1953 жылы бойындағы Аврора станциясында қорғаныстық өнеркәсіп, теміржол төсеу, тиеп түсіру, бетон заводтары, құм карьері, электр жүйелері құрылыстарындағы жұмыстарда 3000 адам; Павлодар. 28.05.1955- 03.09.1956 жылы комбайн (трактор) зауыты құрылысында 8700 адам; Майқайыңлаг-та (Баянауыл ауданы) 14.07.1947 - 29.04. 1953 жылыалтын өндіруде 1000 адамга дейін; Екібастұз пое, (Павлодар облысы) Дальный лагерьде (Особый лагерь №11 Особлаг №11. Дальлаг) 24.04 1952-08.04.1954 жылы көмір разрездерінде 3100 адам; Ақмола, Көкшетау өңіріне қарасты Степняклагте 14.07.1947-29.04 1953 жылы Жолымбет-көмір руднигінде 1700 адам; Атбасар ЕТЛ-де 10.02.1955-06.09.1956 жылы ҚазССР тың және тыңайған жерлердегі совхоздар мен астық қоймалардың құрылысында 2000 адам; осы сияқты Ақтөбе облысы Кемпірсайлаг-те 250(1 адам, Ақтөбе ЕТЛ-де (Ақтөбелаг, Ақтөбекомбинат, Ақтөбеқұрылыс) - 15000; Гурьев (Атырау қаласы) Астраханлаг-те 7900; ЕТЛ-де (Прорвлаг) - 10400; Жезқазғанға қарасты Степной лагерьде (Особлаг №4. Степной ЕТЛ) - 29000; Жезқазған ЕТЛ-де - 13000; Қарағандыға қарасты лагерлерде 138200 адам тұтқында әртүрлі жүмыстар істеді. Барлық лагерлерьдің аймақтық басқармасы Алматы қаласы орналастырылды.
Алматы қаласы (Қазлаг, Қазулон) өзінде және оның төңірегінде 16000 адам басбайлы жұмысқа тартылды. КарЛАГ, АЛЖИР, Песчанный ЕТЛ, ОсобЛАГ т.б.
ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев 1997 жылды Жалпы ұлттық татулық пен саяси куғын-сүргін құрбандарын еске алу жылы' деп жариялады. Осыған орай республика азаматтарының көптеген қоғамдық бірлестіктері мен ұйымдарының өтініштерін ескере отырьш, жалпы ұлттық татулықты, қогамдық саяси тұрактылықты нығайту мақсатында Жарлық шығарды.
Дереккөздер
- Айбын. Энциклопедия. / Бас редакторы Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. ISBN 9965-893-73-Х
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
GULAG Enbekpen tүzeu lagerleri men zher audarylgandar konystarynyn zhәne kamau oryndarynyn Bas baskarmasy KSRO da 1934 56 zhyldary ajyptalushylardyn zhazasyn oteu oryndaryna basshylyk etken Ishki ister halyk komissariatynyn bolimi Қaramagynda 53 lager boldy 1930 zhyly Kenestik zhүjedegi osy enbekpen tүzeu zhүjelerinin pajda boluyndagy tarihymyzdyn akgandak betterinin en auyr kezeni Stalindik dәuirmen tygyz bajlanysty Bolashak GULAG tyn algashky oshaktary KSRO territoriyasynda 1930 zhyly tikelej Stalinnin bujrygymen pajda bolyp kop uzamaj bul lagerler alyp azap imperiyasyna ajnaldy 1921 53 zh VChK BTK OGPU NKVD IIHK MVD IIM organdary sottagan 4 1 million adam sonda kamaldy Olardyn 800 myndajy atyldy 2 6 mln nan artygy tүrmeler men lagerlerge kamalyp 400 myndajy zher audaryldy 1930 53 zhyly KSRO enbekpen tүzeu lagerlerinde bolgan 6 5 mln adamnyn 1 3 mln y dep eseptelgen Tagy bir 1 sәuirindegi derekte osyndaj zulmat kamytyn kigen 2 mln adamnyn kobi derlik ne sayasi ne kylmystyk ajypker emes karapajym enbek adamdary otbasy mүsheleri үj sharuasyndagy әjel adamdar bala shagalar 1937 38 zhyldardagy Үlken terrordyn kurbandary edi Olardyn kobi derlik sayasi kugyn sүrginge ushyragandardyktan halyk zhaulary sanaldy Tәrtip buzushylar katan zhazalandy Қukyktary ayak asty etildi 1956 zhylga dejin Gulag lagerlerinde zhalpy sany 22 mln adam onyn ishinde 830 myn orys 181 myn ukrain 44 myn belorus 25 myn tatar 24 myn ozbek 20 myn evrej 18 myn nemis 17 myn kazak 16 myn polyak 12 myn gruzin 17 myn armyan 9 myn tүrikmen 5 myn bashkurt 4 myn tәzhik baska da 100 den astam kenestik ult okilderi osyndaj zulmattan otti Halyk zhaulary tegin zhumys kүshi retinde sol kezdegi үlken ondiris pen halyk sharuashylygynyn әrtүrli salasyn orkendetuge zhegildi Tutkyndar sonou Қiyr Shygys Sibirden bastap barlyk soltүstik onirlerdi kamtyp Қazakstannyn da ondiris oryndaryn igeruge pajdalanyldy Ұly Otan sogysy bastalyp ayaktalganga dejin olardyn kүshimen 640 zauyt iske kosyldy 842 aerodrom 8 myn km avtomobil zholdary koptegen domna marten peshteri t b salyndy Sggystan kejin atom sutegi bombalaryn shygaryp olardy synauga synajtyn shahtalardy ungylauga da sol Қazakstanda tutkyndar ajdap salyndy KSRO da mundaj zhalpy sany 53 leger boldy 1934 56 zhyly barlygy birdej zhazalaushy organdardyn erekshe katan bakylauynda boldy Osyndaj Gulag 20 dan astamy Қazakstan zherinde ornalastyryldy Olar Shygys Қazakstan oblysy Ermaklagta 14 05 1951 1 08 1953 zhyly bojyndagy Avrora stanciyasynda korganystyk onerkәsip temirzhol toseu tiep tүsiru beton zavodtary kum kareri elektr zhүjeleri kurylystaryndagy zhumystarda 3000 adam Pavlodar 28 05 1955 03 09 1956 zhyly kombajn traktor zauyty kurylysynda 8700 adam Majkajynlag ta Bayanauyl audany 14 07 1947 29 04 1953 zhylyaltyn ondirude 1000 adamga dejin Ekibastuz poe Pavlodar oblysy Dalnyj lagerde Osobyj lager 11 Osoblag 11 Dallag 24 04 1952 08 04 1954 zhyly komir razrezderinde 3100 adam Akmola Kokshetau onirine karasty Stepnyaklagte 14 07 1947 29 04 1953 zhyly Zholymbet komir rudniginde 1700 adam Atbasar ETL de 10 02 1955 06 09 1956 zhyly ҚazSSR tyn zhәne tynajgan zherlerdegi sovhozdar men astyk kojmalardyn kurylysynda 2000 adam osy siyakty Aktobe oblysy Kempirsajlag te 250 1 adam Aktobe ETL de Aktobelag Aktobekombinat Aktobekurylys 15000 Gurev Atyrau kalasy Astrahanlag te 7900 ETL de Prorvlag 10400 Zhezkazganga karasty Stepnoj lagerde Osoblag 4 Stepnoj ETL 29000 Zhezkazgan ETL de 13000 Қaragandyga karasty lagerlerde 138200 adam tutkynda әrtүrli zhүmystar istedi Barlyk lagerlerdin ajmaktyk baskarmasy Almaty kalasy ornalastyryldy Almaty kalasy Қazlag Қazulon ozinde zhәne onyn tonireginde 16000 adam basbajly zhumyska tartyldy KarLAG ALZhIR Peschannyj ETL OsobLAG t b ҚR Prezidenti N Ә Nazarbaev 1997 zhyldy Zhalpy ulttyk tatulyk pen sayasi kugyn sүrgin kurbandaryn eske alu zhyly dep zhariyalady Osygan oraj respublika azamattarynyn koptegen kogamdyk birlestikteri men ujymdarynyn otinishterin eskere otyrsh zhalpy ulttyk tatulykty kogamdyk sayasi turaktylykty nygajtu maksatynda Zharlyk shygardy DerekkozderAjbyn Enciklopediya Bas redaktory B Ө Zhakyp Almaty Қazak enciklopediyasy 2011 ISBN 9965 893 73 HBul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz